″Gotyckie malowidła w Kościele w Kowarach″

Krzysztof Sawicki, 5 lipca 2011 09:01



            Kościół parafialny pod wezwaniem Imienia Najświętszej Marii Panny w Kowarach jest najstarszym zabytkiem w mieście. Nie można dokładnie określić daty powstania budowli. Świątynia na przestrzeni wieków była wielokrotnie przekształcana, niszczona przez kataklizmy, wojny, a następnie ponownie odbudowywana. Niepewne podania mówią, iż mistrz Laurentius Angelus zbudował w osadzie kaplicę pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca w 1225 r. W 1312 r. kaplicę rozbudowano na kościół parafialny. Pierwsza wzmianka o świątyni w Kowarach pojawiła się w dokumentach dopiero 1399 r., wymieniony w nich został proboszcz kościoła Henricus Witschil. W 1401 r. Gotsche Schoff został jedynym spadkobiercą osady, z wdzięczności ufundował w kościele ołtarz poświęcony świętym: Grzegorzowi, Annie i Katarzynie.

Od 1548 do1654 roku świątynia była użytkowana przez ewangelików. W latach 1604, 1633 i 1634 kościół kościół ulegał pożarom. W czasie pożaru w 1633 roku spaliło się średniowieczne wyposażenie świątyni, ołtarze, organy, chrzcielnica, dzwony, zegar.

             Obecna budowla kościoła, trzynawowa, pochodzi z drugiej połowy XV w. Bryła architektoniczna kościoła późnogotycka nie powstała z jednego rzutu. Na obecny wygląd składają się rezultaty powiązań pierwotnej budowli, i jej przebudowy. Najstarszym elementem w kościele jest zakrystia, która sięgała do ambony. Obok niej prawdopodobnie postawiono w drugiej połowie XIV w. środkową nawę od ołtarza głównego aż do wieży. Obecny wystrój świątyni jest konglomeratem różnych stylów. Z epoki średniowiecznej zachowały się malowidła w kaplicy przyziemia wieży, rzeźba Marii i wmurowana w narożniku wieży tajemnicza głowa mężczyzny.

Najstarszym zabytkiem wystroju wnętrza świątyni jest cykl malowideł ściennych, zachowanych w kaplicy zmarłych w wieży. Czas powstania polichromii datowany jest dość różnie, 1380 r. według Waltera Roescha do pierwszej połowy XV w., jak to przyjęła badaczka gotyckiego malarstwa ściennego w Polsce. Alicja Karłowska-Kamzowa. Inny badacz Gwido Chmarzyński malowidła w kowarskiej świątyni datuje na ok. 1400 r. uważa, że występujący w dolnych partiach wysklepków ornament suchego akantu i motyw czarnego tła z lilijkami, charakterystycznymi elementami dla czwartego ćwierćwiecza XIV w., pozwala stwierdzić, że malowidła powstały w ostatnich latach XIV w. Na skutek dużego zawilgocenia murów część malowideł uległa w znacznej mierze zniszczeniu i nie dają one dziś pełnego wyobrażenia o pierwotnym ich wyglądzie. W latach 1966-1967 malowidła były konserwowane przez studentów Uniwersytetu z Torunia pod kierunkiem Bożeny Soldenhoff. Prawie w całości zachowała się polichromia na sklepieniu kaplicy i częściowo w górnych partiach ściany północnej i wschodniej. Freski są malowane schematycznie, płaszczyznowo, kontury twarzy, załamania szat zaznaczone są konturem w kolorze sepii. Na ścianie północnej ponad wnęką, stanowiącą prawdopodobnie tzw. latarnię zmarłych widać scenę przedstawiającą trzy postacie. Od prawej Jezus w geście błogosławieństwa, w lewej ręce trzymający kulę ziemską. Siedząca po środku niewiasta to Maria ze złożonymi modlitewnie rękami, a nad nią księżyc, trzecia postać, najbardziej zniszczona to św. Anna. Heinrich Lutsch, który pierwszy odczytał opisane malowidła stwierdził, że są to postacie Boga Ojca, Syna i Marii. Gwido Chmarzyński i Alicja Karłowska- Kamzowa zinterpretowali tę scenę jako koronację Matki Boskiej.

             Na północnym wysklepku przedstawiony został orszak świętych męczenników i apostołów. Możliwi do rozpoznania są od lewej: św. Jadwiga, św. Wawrzyniec. Z księgą i pastorałem biskupa w geście błogosławieństwa to św. Wojciech. W głębi widoczne dwie święte bez czytelnych atrybutów. U podstawy malowidła wstęga ze śladami nieczytelnego już napisu. Południowy wysklepek wypełnia modlący się tłum świętych niewiast. Pośrodku postać w szerokim płaszczu, to prawdopodobnie Maria, z lewej strony św. Dorota z palmą i św. Katarzyna. Scenę tę, jeżeli odczytać postać środkową jako Marię, należy zinterpretować jako tłum modlących zmarłych świętych do Matki Orędowniczki Wszystkich Ludzi. Najczytelniejszy jest wysklepek zachodni. W centrum klęcząca postać z krzyżem i flagą to św. Michał. Wokół niego grupuje się rzesza oczyszczonych, na co wskazują jednakowe białe szaty. Schematycznie konturem zaznaczono twarze, jednakowo potraktowano fałdy szat. U stóp malowidła wstęga z nieczytelnym napisem. Malowidło na wschodnim wysklepku pokazuje liczną rzeszę mężczyzn w długich, strojnych szatach. Być może jest to przedstawienie „Pochodu Mężów”. Herman Hoffman odczytał tę scenę jako tłum górników, mieszkańców Kowar zgrupowanych wokół pielgrzyma lub być może swojego mistrza górniczego, orędującego u Boga. Malowidła w kowarskim kościele są jednymi z najstarszych zachowanych polichromii o tematyce kościelnej na Dolnym Śląsku, stanowią najcenniejszy zespół w rejonie Karkonoszy

Tekst i zdjęcia: Krzysztof Sawicki